کارگرانی که فقط دغدغه نان شب دارند، نه رعایت‌ قانون

به مناسبت فرارسیدن روز جهانی کارگر، پرداخت به شرایط کارگران روزمزد کشور را بی‌مناسبت ندیدم. بخش عمده‌ای از نیروی کار کشور که در آمار و محاسبات نمی‌گنجند، اما درصد قابل توجهی از تولید ناخالص ملی کشور را به عهده دارد.

کارگران روزمزد آن دسته از کارگرانی هستند که قانون ساز و کار مناسبی برای تأمین و دفاع از حقوق اولیه آنان تعریف نکرده و از نگاه آمار در زمره افراد بیکار دسته بندی می‌شوند. با این حال آمار قابل اتکایی از جمعیت این افراد در دسترس نیست، چرا که هیچ سازمانی و از آن جمله مرکز آمار ایران و بیمه تأمین اجتماعی اطلاعات مرتبط با این گروه را ثبت نمی‌کنند.

مروری بر گمانه‌زنی‌های غیررسمی درباره تعداد کارگران فصلی و روزمزد در ایران نشان می‌دهد که این دسته از نیروی کار بیشتر در بخش‌های کشاورزی و ساختمانی مشغول‌به‌کارند. براساس سرشماري سال‌هاي ۱۳۷۵ تا ۱۳۷۹ كارگران ساختماني ۳۳/۱۱ درصد از كل اشتغال را به خود اختصاص داده‌اند، که می‌توان گفت جمعیت این افراد در بهترین حالت بیش از یک میلیون نفر بوده است. همچنین گفته می‌شود که بيش از سه ميليون و ۶۰۰ هزار نفر از مردم ایران در سال ۱۳۸۵ در بخش کشاورزی و به صورت روزمزد فعالیت داشته‌اند.

به موارد بالا زنانی که در کنج خانه‌های خود در روستاهای کشور، هنرمندان بینظیری برای تولید صنایع دستی کشور هستند و دسترنجشان به دلالانی سپرده می‌شود که هیچ مسئولیتی در قبال شرایط کار این گروه از زحمتکشان کشور که سهمشان در تولید ناخالص ملی به هر جهت عددیست، ندارند و و آماری از تعدادشان نیز در دست نیست.

این اعداد و ارقام بدون شک در سالهای اخیر و باتوجه به فرازونشیب‌های اقتصادی بیشتر و بیشتر هم شده است. آمارها و گزارش‌ها حاکی از آن است که ۵۰ درصد نیروی کار کشور در کارگاه‌های کوچک مشغول کارند و با توجه به اینکه قوانین کار دست کارگاه‌های کوچک را در زمینه اشتغال نیروی کار باز گذاشته‌اند، آمار کارگران روزمزد بیش از پیش‌بینی‌هاست.

ضمنا اگر بتوانیم به تعداد کارگران روزمزدی که در سامانه درخواست سهام عدالت استناد کنیم، به گزارش سازمان خصوصی سازی حداقل ۳ میلیون و ۲۰۰ هزار نفر کارگر در کشور به صورت روزمزد مشغول به کار هستند که البته این میزان به گفته مقامات کارگری کشور تا ۵ میلیون نفر نیز قابل افزایش است.

بیمه و نادیده‌گرفتن کارگران روزمزد و فصلی

اطلاعات کارگران روزمزد را نمی‌توان در آمار بیمه‌شدگان تأمین اجتماعی دید. با وجود تأکید قانون کار بر ضرورت بیمه‌شدن کارگران از سوی کارفرمایان، از اجرای این مهم غفلت می‌شود و بسیاری از کارگران روزمزد حق‌وحقوق خود را دریافت نمی‌کنند. البته اخیرا طرح حمایت بیمه‌ای از کارگران ساختمانی اجرایی شده که طی آن اطلاعات ۹۰۰ هزار کارگر ساختمانی جمع‌آوری شده و این افراد تحت پوشش بیمه قرار گرفته‌اند که می‌توان امیدوار بود این اتفاق در مورد سایر کارگران روزمزد نیز رخ دهد.

به طور کلی اما این مسئله که پرداخت بخشی از حق بیمه کارگران به بیمه تأمین اجتماعی برعهده کارفرماست، همواره اعتراض کارفرمایان به بیمه کارگران ساختمانی را به‌دنبال داشته و اجرایی‌شدن قانون بیمه در خصوص کلیه کارگران را با موانعی جدی مواجه خواهد کرد، به ویژه که بسیاری از کارفرمایان به‌دلیل شرایط نامساعد اقتصادی قادر به پرداخت حق بیمه نیستند.

علی‌رغم اینکه در ماده ۴ قانون تأمین اجتماعی همه افرادی که «به هر عنوان در مقابل دریافت مزد یا حقوق کار می‌کنند» مشمول قانون تأمین اجتماعی هستند، مشاهده می‌کنیم که اجرای قوانین به دنبال تنگنای کارفرمایان و این نکته که کارگران تنها ۷ درصد از ۳۰ درصد حق بیمه را پرداخت می‌کنند، به تعویق افتاده است.

در خصوص بیمه بیکاری نیز شرایط بهتر از این نیست. سازمان تأمین اجتماعی همچنین در سال ۱۳۷۹ با صدور دستورالعملی به شماره ۱۰۰۰/۱۰۴۲۸ کارگران مشاغل غیردائم، فصلی و پروژه‌ای را که پس از اتمام کار یا پروژه بیکار می‌شوند، از شمول دریافت بیمه بیکاری خارج کرد. بر اساس بند ۷ دستورالعمل مذکور، «کارکنان شاغل در کارهای با ماهیت غیردائمی مانند طرح‌ها، پروژه‌ها و پیمان‌ها، فعالیت‌های ساختمانی و عمرانی و … صرفا در صورتی که بر اساس رأی مراجع حل اختلاف در اثنای کار و فعالیتی که بابت آن استخدام شده‌اند اخراج شده باشند مشمول استفاده مقرری بیمه بیکاری خواهند بود.»

مریم مقدمی اصل _روزنامه نگار