«آب» و «تالاب»، داستان یک درد «آب» و «تالاب»، داستان یک درد لوله‌های نفتی در تالاب هورالعظیم

تالاب‌ها پهنه‌های ارزشمندی هستند که ارزش اقتصادی آن‌ها حدود ۱۰ برابر جنگل‌ها و ۲۰۰ برابر زمین‌های کشاورزی است؛ از سوی دیگر هر تالاب ریه تنفسی منطقه است و اگر این ریه‌ها آسیب ببینند تبعات جبران‌ناپذیری خواهد داشت. با همه این‌ها، این روزها تالاب‌های خوزستان در خطر انقراض قرار گرفته‌اند.

۱۸ درصد مساحت تالاب‌های کشور در خوزستان قرار دارد. خوزستان پنج تالاب بسیار مهم و استراژیک دارد؛ تالاب هورالعظیم، شادگان، بامدژ، میانگران و شیمبار که به ترتیب مهم‌ترین تالاب‌های این استان هستند. از پایین دست سد کرخه تا تالاب هورالعظیم نیز ده‌ها تالاب اقماری وجود دارد.

به گزارش ایسنا، زندگی تالاب‌ها به آب وابسته است و اگر آب نباشد تالابی هم نیست اما در سال‌های اخیر خشکسالی، سوءمدیریت منابع آبی و بی‌توجهی و گاه دخالت سیاسیون، حال تالاب‌های خوزستان را ناخوش کرده است.

تکه تکه کردن تالاب، جاده‌سازی و ساخت حوضچه‌های نفتی در تالاب هورالعظیم، خطر فعالیت صنعتی و نفتی در تالاب بین‌المللی شادگان، تامین نشدن حق‌آبه تالاب‌ها، آلودگی‌های نفتی و تخلیه زهاب مزرعه‌های نیشکر و… تالاب‌های خوزستان را در معرض نابودی قرار داده است.

۲ فوریه، روز جهانی تالاب‌ها نام گرفته است. در سال ۱۳۴۹ خورشیدی در چنین روزی در شهر رامسر، معاهده جهانی برای حفاظت از تالاب‌ها به تصویب رسید که به «کنوانسیون رامسر» مشهور است.

هر زمان حق‌آبه تالاب‌ها داده شده و وضعیت این تالاب‌ها مطلوب بوده است اما همواره می‌بینیم که به بهانه تامین آب برای صنعت و کشاورزی، حق‌آبه تالاب‌ها گرفته شده است؛ سال‌ها است کارشناسان و فعالان محیط زیست نسبت به عواقب خشک شدن تالاب‌ها هشدار می‌دهند اما حالا داستان خطر نابودی تالاب‌ها به اوج خود رسیده است.

محمد درویش رئیس کمیته محیط ‌زیست در کرسی سلامت اجتماعی یونسکو و فعال محیط زیست در گفت‌وگو با ایسنا در مورد وضعیت تالاب‌ها اظهار کرد: بیشتر تالاب‌های ایران در فهرست تالاب‌های در معرض خشکی کامل قرار دارند و این مساله به دلیل این است که وزارت نیرو تن به اجرای قانون برنامه‌های چهارم، پنجم و ششم نداده است؛ مقرر بود حق‌آبه تالاب‌ها بعد از آب شرب و مقدم بر آب کشاروزی و صنعت باشد که متاسفانه وزارت نیرو این کار را انجام نمی‌دهد.

حمایت نهادهای قانونی از یک «بی‌قانونی»

وی افزود: سازمان حفاظت محیط زیست نیز عزم لازم برای اجرای این مصوبه قانونی را ندارد و معمولا با چند تشر سیاسی از طرف دولتمردان کوتاه می‌آید و این حق را پیگیری نمی‌کند.

این فعال محیط زیست گفت: نهادهای بازرسی کشور، وزارت اطلاعات و قوه قضاییه که باید در برابر این بی قانونی بایستند از این بی‌قانونی به بهانه اشتغال و توسعه کشاورزی حمایت می‌کنند.

ریه‌هایی که گرد و خاک تولید می‌کنند

وی تصریح کرد: این مسائل موجب شده است وضعیت تالاب‌های کشور به این روز دربیاید و امروز تالاب‌ها به یکی از مهم‌ترین دلایل افزایش کانون‌های تولید گرد و خاک تبدیل و منجر به تشدید بیماری‌های ناشی از ذرات کوچک‌تر از ۲.۵ و ۱۰ میکرون از جمله بیماری‌های ریوی و سرطان شده‌اند.

رئیس کمیته محیط ‌زیست در کرسی سلامت اجتماعی یونسکو گفت: خسارت‌های خشک شدن تالاب‌ها بیش از ۱۲.۱ میلیارد دلار در سال برآورد شده است که رقم سنگینی است و این تنها بخشی از خسارت خشک شدن تالاب‌ها است.

بار روانی خشک شدن تالاب‌ها برای اهالی تالاب

وی با اشاره به دیگر تبعات خشکی تالاب‌ها ادامه داد: علاوه بر این، خشکی تالاب‌ها موجب نابودی کشاورزی، شور شدن منابع آب زیرزمینی، نابودی درآمد صیادی و گردشگری می‌شود و روح و روان مردم را آزار می‌دهد.

درویش گفت: اهالی کازرون در نزدیکی تالاب «پریشان» سال‌ها است دچار پریشان‌حالی هستند. بیماری سالک در اطراف تالاب خشک‌شده «بختگان» به شدت افزایش پیدا کرده است. حال مردم اصفهان نیز بعد از خشک شدن تالاب «گاوخونی» به شدت بد شده و نزاع در هر صد هزار نفر در حال افزایش است.

وی عنوان کرد: علت همه این مشکلات به منطق اقتصادی تا نوک بینی وزارت نیرو برمی‌گردد که تمایل دارد آب را به بخش کشاورزی و صنعت بفروشد و حاضر نیست حق‌آبه تالاب‌ها را بدهد.

این فعال محیط زیست گفت: دریاچه ارومیه به همین دلیل خشک شده است و همه تالاب‌ها از جمله «بختگان»، «طشک»، «ارژن»، «جازموریان»، «مهارلو»، «هورالعظیم»، «شادگان»، «بامدژ»، «میانگران» و «شیمبار» (تقریبا) خشک شده‌اند. تالاب هامون‌ها نیز به دلیل رفتار دولت طالبان که مانند وزارت نیروی ایران است، خشک شده‌اند.

متهمان خشکی «هورالعظیم»  

وی تصریح کرد: متاسفانه وضعیت تالاب‌های خوزستان به شدت نگران‌کننده است. تقریبا چیزی از تالاب هورالعظیم باقی نمانده است. یک زمانی مساحت تالاب هورالعظیم در ایران ۴۰۰ هزار هکتار بود اما با خشک کردن تالاب، مساحت آن را به ۱۲۷ هزار هکتار تبدیل کردند؛ این اتفاق توسط وزارت نفت به بهانه استخرج نفت، با کمک وزات نیرو با ساخت سد کرخه،  توسط وزارت جهاد کشاورزی که اراضی برنج‌کاری را توسعه داده و با سکوت سازمان حفاظت محیط زیست رخ داده است.

این فعال محیط زیست افزود: این ۱۲۷ هزار هکتار هم به پنج حوضچه تبدیل شده است و وسط تالاب دیوار کشیده‌اند و تالاب را از ماهیت واقعی خود درآورده‌اند. از همین تعداد، سه حوضچه هم خشک هستند و اگر در دو حوضچه دیگر نیز آب زیاد شود، دیوار مرزی را می‌شکنند و آب را به سمت عراق هدایت می‌کنند.

آب، درد مشترک همه تالاب‌ها

موسی مدحجی رئیس اداره احیای تالاب‌های اداره‌کل حفاظت محیط زیست خوزستان نیز در گفت‌وگو با ایسنا با اشاره به وضعیت تالاب‌های خوزستان گفت: مساحت تالاب‌های خوزستان بیش از ۵۵۱ هزار هکتار است که شامل بیش از ۱۸ درصد مساحت تالاب‌های کشور است یعنی حدود یک‌پنجم مساحت تالاب‌های کشور در خوزستان قرار دارد.

وی افزود: تالاب بین‌المللی شادگان به عنوان اولین تالاب ثبت‌شده در کنوانسیون رامسر، تالاب هورالعظیم به عنوان یکی از مهم‌ترین اکوسیستم‌های آبی خاورمیانه، تالاب بامدژ، تالاب میانگران، بندون و شیمبار در خوزستان قرار دارند.

رئیس اداره احیای تالاب‌های اداره‌کل حفاظت محیط زیست خوزستان با اشاره به تهدیدها در خصوص تالاب‌های استان گفت: عامل زندگی تالاب، آب است و قاعدتا وقتی آب نباشد، تالابی وجود ندارد. بعد از آب، یکی از بزرگترین تهدیدها برای حیات وحش و زیستگاه‌ها، تخریب زیستگاه است که از طریق تکه تکه کردن زیستگاه، تغییر کاربری اراضی زیستگاه و … رخ می‌دهد.

وی عنوان کرد: هر گونه دستکاری در طبیعت یا زیستگاه در آینده اثر خود را خواهد گذاشت همان گونه که افزایش گرمای جهانی یا گازهای گلخانه‌ای اثر خود را روی آب و هوا و بارندگی می‌گذارد.

مدحجی با بیان اینکه آلایندگی از دیگر تهدیدها برای تالاب‌های خوزستان است، گفت: مشکل مشترک همه تالاب‌ها، آب است؛ تامین کامل حق‌آبه تالاب‌ها یکی از مسائل بسیار مهم است و بعد از آن فعالیت‌های صنعتی و درخواست‌های متعدد برای تغییر کاربری اراضی از دیگر مشکلات است و تالاب‌ها با این مسائل درگیر هستند.

در انتظار تنش آبی

وی افزود: چند رود پرآب در خوزستان وجود دارد اما سدسازی، اثر خود بر تالاب می‌گذارد و یکی از علل طوفان‌های گرد و غبار این مساله است. در حال حاضر تالاب‌های خوزستان به استثنای هورالعظیم شرایط خوبی دارند اما با توجه به هشدارهای وزارت نیرو و ستاد ملی خشکسالی و ارزیابی‌های ریسک خطر در خصوص عدم بارندگی در فصل‌های آینده و در صورت تداوم این وضعیت، دوباره شرایط سختی در تالاب‌ها خواهیم داشت و این پهنه‌ها با تنش آبی مواجه خواهند شد.

آمارهایی که وزارت نیرو نمی‌دهد!

رئیس اداره احیای تالاب‌های اداره‌کل حفاظت محیط زیست خوزستان گفت: با توجه به اینکه میزان ذخیره آب در سدها خوب نیست و بارندگی خوبی نداشته‌ایم، قاعدتا وزارت نیرو اولویت تخصیص حق‌آبه  تالاب‌ها را رعایت نخواهد کرد.

وی در خصوص تامین شدن یا نشدن حق‌آبه تالاب‌ها عنوان کرد: در سال‌های قبل، وزرات نیرو آمار یک ماهه و سه ماهه در خصوص تامین حق‌آبه تالاب‌ها را ارائه می‌داد اما پس از پیگیری به‌روزرسانی حق‌آبه تالاب‌ها به ویژه هورالعظیم و تاکید بر محاسبه مصارف آب در مسیر تالاب‌ها و کسر آن از حق‌آبه، دوستان سازمان آب و برق گفتند نیاز به زمان بیشتری دارند و حداقل در شش ماه می‌توانند این آمار را ارائه بدهند! 

نیاز هورالعظیم به دغدغه ملی

آبان‌ماه امسال داود میرشکار مدیرکل حفاظت محیط زیست خوزستان گفت: در تمام نشست‌ها پیگیر موضوع حفظ اکوسیستم تالاب هورالعظیم هستیم. در سطح ملی نیز دغدغه‌مندی‌ها ایجاد شده است تا موضوع هورالعظیم در سطح ملی پیگیری شود.

وی با اشاره به فعالیت‌های نفتی در تالاب هورالعظیم افزود: متاسفانه در حال حاضر با وجود همه تلاش‌ها تا حدود زیادی الزامات فعالیت نفتی در هورالعظیم رعایت نشده است و امیدواریم مراجع قضایی خوزستان کمک کنند تا از این اتفاقاتی که بدون هیچ ضابطه زیست محیطی در حال رخ دادن است، جلوگیری شود.

نفت باید در چارچوب محیط زیست در هورالعظیم فعالیت کند  

شینا انصاری رئیس سازمان حفاظت محیط زیست نیز آذرماه امسال در سفر خود به خوزستان، در خصوص مطرح شدن اینکه وزارت نفت به تعهدات خود در تالاب هورالعظیم عمل نکرده است، گفت: پیگیر فعالیت وزارت نفت در هورالعظیم و اثر محیط زیستی فعالیت‌ها هستیم و نفت باید در چارچوب محیط زیست فعالیت داشته باشد که این موضوع را از طریق وزارت نفت پیگیری می‌کنیم.

به گزارش ایسنا، امسال خوزستان سال خشکی را تجربه می‌کند و این یعنی، حال تالاب‌ها هم خوب نیست و حالا نگرانی و خطر خشکی تالاب‌ها در تابستان بیش از پیش شده و زنگ خطر به صدا درآمده است.

همه این‌ها هشدارهایی است که اگر به آن‌ها توجه نشود، تالاب‌های نیمه‌جان خوزستان را به نابودی کامل می‌کشانند.