نقش احزاب در تشکیل جامعه مدنی

نقش احزاب در تشکیل جامعه مدنی
*به قلم بهروز پرنیاک : کارشناسی ارشد رشته تاریخ

پایگاه خبری تحلیلی خوزتاب،  یکی از مهمترین موضوعات جامعه مدنی و در عین حال پرطرفدارترین حوزه های مشارکت در عصر حاضر است: یکی از اصول نیل به دموکراسی و نقش پذیری مردم در سرنوشت خود در دنیای امروز سیاست مدنی ، حرکت به سمت جامعه پذیری سیاسی می باشد.
و مشارکت نقطه آغاز ورود فرد به عرصه سیاست براساس تجربیات و دانسته هایی است که زندگی اجتماعی به وی نشان می دهد چرا که در جامعه پذیری سیاسی ، فرد هنوز وارد عرصه عالمانه نظر دادن و دانستن تئوری ها و دکترین های سیاسی نشده است. و مشق اولیه نقش پذیری در جامعه خود را می آموزد. انتخابات و مشارکت فرد در تعیین حاکمان و صاحبان قدرت و حکومت از مصادیق این مرحله می باشد که همان ادغام سیاسی است.
بر این اساس شرکت فرد در اموری که سرنوشت خود و کشورش را رقم می زند، صرفاً به معنای رشد و بلوغ جامعه و حصول مشارکت سیاسی نمی باشد. مشارکت آگاهانه و پیوسته افراد در عرصه عمومی از مصادیق رشد جامعه محسوب می باشد. در این بین احزاب و گروههای سیاسی می توانند نقش موثری را در فرآیند رشد سیاسی جامعه داشته باشند حضور احزاب سیاسی و شفافیت برنامه ها آنها عامل توسعه سیاسی و مشارکت بالای شهروندان است.
کنش سیاسی کنشگران در عرصه مشارکت سیاسی تابعی از منافع کنشگران و حضور و فعالیت نهادها و احزاب سیاسی و دسته بندی آنها می باشند.
به این صورت که در جامعه ای که دسته بندی های سیاسی بیشتر و شفافیت اهداف و برنامه های آنها مشخص تر باشد ، مشارکت کنندگان جریان های سیاسی را بهتر درک می کنند و تکلیف خود را بهتر می دانند در این صورت حجم مشارکت سیاسی بیشتر خواهد شد بدین ترتیب نقش احزاب و گروههای سیاسی در فرایند مشارکت سیاسی افراد جامعه موثر خواهد بود با توجه به مطالب گفته شده هدف از این پژوهش نقش احزاب در رشد و توسعه مدنی است.
تاریخچه حزب در اروپا
حزب گروهی که با هدف دستیابی به قدرت – از راه انتخابات یا انقلاب – یا اعمال آن در یک نظام سیاسی تأسیس می شود. واژه حزب (در انگلیسی party در فرانسه parti) از قرن هیجدهم به بعد در اروپای غربی وارد ادبیات سیاسی شد و همراه با گسترش شیوه و سبک سیاسی غربی در دیگر نقاط و کمیته های انتخاباتی و از معدود افراد ثروتمند و صاحب نفوذ تشکیل می شد. احزاب در شکل نوین خود در اروپا و ایالات متحده امریکا قرن نوزدهم و در نظام های پارلمانی شکل گرفتند.
سابقه حزب در ایران
نخستین تشکیلات سیاسی به سبک جدید در ایران فراموشخانه بود که میرزا ملکم خان در دوره سلطنت ناصرالدین شاه در تهران تشکیل داد. گرچه فراموشخانه نام حزب نداشت کارکرد حزبی داشت.
در آستانه نهضت مشروطه در سال ۱۳۲۲ قمری گروهی از آزادی خواهان انجمن مخفی و انجمن ملی را در تهران تشکیل دادند. که پیش درآمدی بر تشکیل احزاب بود. این انجمن ها خواستار اصلاحات و رهایی ملت از قید عبودیت و اسارت بودند. و پس از پیروزی نهضت مشروطه انجمن ها و احزاب بسیاری تشکیل شد.
تعریف حزب
در تعریف کلی می توان گفت حزب به مجموعه ای از افراد اطلاق می شود که از نظر اجتماعی ، اقتصادی و فکری دارای مصالح و منافع مشترک هستند و برای حصول قدرت در چارچوب یک برنامه ی کلی فعالیت می کنند.
به طـور کلی حزب را قسمت پیشـرفته یک طبقه اجتماعی می دانند که برای تامین منافع طبقاتی و رسیدن به حـکومت و اجرای مرام خود مبارزه می کند. و طبقه ی مخصوصی را که نمـاینده ی آن است در کشمکش های اجتماعی رهبری می کند. بنابراین احزاب سیاسی به گروه هایی گفته می شود که در پاره ای جوامع و در مرحله ای از رشد جوامع پدید آمده اند. در هر صورت گروهی را می توان حزب نامید که دارای چهار شناساگر باشد :
۱) سازمان ۲) ایدئولوژی ۳) قانونی بودن ۴) مبارزه برای کسب قدرت و نبود هریک از ویژگی ها ، گروه را از ماهیت حزب خارج می کند. و بسیاری از دانشمندان علم سیاست معتقدند که واژه حزب را میتوان برای گروهی به کار برد که هم به اصول و مبانی مردم سالاری معتقد باشند و هم در تشکیلات و ساخت خود از این اصول و مبانی پیروی کند.
گروه هایی را که از نظام مردم سالاری حمایت نکنند یا در تشکیلات داخلی خود اصول مردم سالاری را رعایت نکنند ولو به عنوان حزب بر خود گذاشته باشند نمی توان حزب سیاسی نامید.
جامعه مدنی
جامعه در فرهنگ فارسی عمید ، مونث جامع ، گردآورنده «گروهی از مردم که با وجه اشتراک داشته باشند و صنفی از مردم یک شهر یا یک کشور تعریف شده است. مترادف با اجتماع جمعیت ، سازمان ، گروه و مجمع است. مفهوم مدینه ، منسوب به مدینه شهر ، مدن جمع مدانن تعریف شده است.
جامع مدنی از دو کلمه جامعه و مدنی تشکیل شده است. مقصود از جامعه تشکیل اجتماعی است، به عبارتی مجموعه ای از افراد که با رعایت قواعد مناسک و یک نوع احساس همبستگی و وجدان جمعی با هم ارتباط برقرار کرده اند. پس تشکیـل اجتمـاعی مستـلزم وجـود افـراد و وجـود قـانـون یـا عرف حـاکم و روابـط بین آنهـا میباشد. منظور از کلمه مدنی همان مدینه است که تجمع سامان یافته یا تشکل اجتماعی با وصف مدنیت و تمدن و خصوصیت های متمدن بودن است.
از دیرباز گفته اند ، انسان مدنی بالطبع است یا حکومت ها را به فاصله ، جاهله و فاسقه تقسیم کرده اند همان طور که فارابی در احصاء العلوم دانش های بشری را به پنج قسم تقسیم کرده اند:
۱) زبان ۲) منطق ۳) علوم تعلیمی ۴) فلسفه ۵) علوم مدنی یعنی حقوق و کلام پس جامعه مدنی ، با اعتقادات ، فرهنگ و اخلاق جمعی از یک سوء و قواعد حقوق و قانون از سوی دیگر ، رابطه تنگاتنگ دارد. در جوامع مدنی حزب این کاربرد را دارد که موجب تحرک افکار عمومی می شود و قشرهای فشرده اجتماعی و توده های وسیع مردم را برای تلاش های دست جمعی و رشد و مبانی سیاسی آماده می کند.
حزب پیروز قشرهای فشرده ی اجتماع و توده های وسیع مردم را به سوی اهداف مشخص و کارآمد سوق می دهد و حزب اقلیت پیوسته از سیاست های حکومتی حزب اکثریت انتقاد می کند و اجازه نمی دهد حکومت مذکور برخلاف مصالح سیاسی کشور گام بردارد.
و حزب در جامعه مدنی می تواند به شکل دادن به شیوه ی نگرش و اعتقادات پراکنده ی افراد در چارچوب یک تئوری و مرام مشخص ، آشنا ساختن افراد جامعه به حقوق و وظایف خود و بالا بردن سطح دانش و آگاهی آنها از مسائل اجتماعی – سیاسی و اقتصادی و تشویق افراد به شرکت در انتخابات پشتیبانی و دفاع از منافع فرد و جامعه در مقابل تعدی ها و سهل انگاری ها و قانون شکنی ها و کوشش برای وادار کردن به انجام مسئولیت ها و تعهدهای قانونی ، اخلاقی و اجتماعی خود است.
و در جامعه مدنی جنبه های مثبت آن عبارت به توده های بی شکل ، شکل می بخشد. افکار عمومی را در جهت ویژه ای هدایت و بسیج می کنند و تربیت سیاسی را ممکن می سازد. و احزاب سیاسی حکومت شمرده می شوند و تکامل احزاب به تکامل دموکراسی بستگی دارد و ماکس وبر احزاب جدید را فرزندان دموکراسی می داند و این رابطه گسسته ناپذیر است و لازمه یپیدایش و رشد احزاب وجود یک نظام دموکراتیک است.
لیست منابع نزد نویسنده موجود می باشد.