اصلاح‌طلبان از چه سخن می‌گویند؟

یادداشت از اعظم حمیدپور
اصلاح‌طلبان از چه سخن می‌گویند؟

به گزارش پایگاه خبری تحلیلی خوزتاب و به نقل از خبرگزاری ایرنا- اقتضائات زمانی و شرایط محیطی، حوزه دغدغه‌مندی اصلاح‌طلبان را گسترده‌تر از سال‌های دهه هفتاد و هشتاد کرده است. مشارکت مشروط، گفت وگو با حاکمیت، بازاندیشی گفتمانی، مبارزه با فساد، بازسازی اعتماد عمومی و … کلیدواژه هایی است که فضای گفتمانی این روزهای اصلاح‌طلبان را به تصویر می کشد.

به گزارش گروه تحلیل، تفسیر و پژوهش های خبری ایرنا، انتخابات یازدهمین دوره مجلس شورای اسلامی در اسفندماه ۹۸، گروه ها و جریانات سیاسی را تا حدی به تب و تاب انداخته است. هرچند برخی ناظران در همسنجی با دوره های پیشین، از تاخیر در گرم شدن تنور انتخابات می گویند، ولی تشکل ها و جریان های سیاسی را از ورود قریب الوقوع به فضای انتخاباتی و کنش گری در این عرصه گریزی نیست.

باتوجه به تحرکات و فعالیت تشکل ها و احزاب می توان گفت رقابتی نشدن فضای سیاسی به معنای رکود و خمودگی آن نیست. جریان های سیاسی عمده کشور در ماه های اخیر بیش از آنکه وارد فاز عملی انتخاباتی شوند، مباحث درون جریانی خود را پیش برده اند. در شرایطی که اصولگرایان در اندیشه احیای محوریت و استقرار سازوکار وحدت فراگیر هستند، اصلاح طلبان به صورت مبنایی بازاندیشی گفتمانی خود را در دستور کار دارند و کیفیت و کمیت حضور خود در انتخابات را بررسی می کنند.

بررسی کلیدواژه های پرتکرار این روزها در اردوگاه اصلاح طلبی و اصولگرایی، سمت و سوی فضای اندیشه ای آنان و دغدغه هایشان را نمایان می کند. در این راستا گروه تحلیل، تفسیر و پژوهش های ایرنا در ۲ گزارش مجزا، به تحلیل و تبیین کلیدواژه های اصلی و متاخر در اردوگاه اصلاح طلبی و اصولگرایی می پردازد.

بازگشت به مفاهیم و اصول اصلی اصلاح‌طلبی

جریان اصلاحات که در دهه ۷۰ بر مبنای اصول و مفاهیمی چون جامعه مدنی، مردم سالاری دینی، توسعه سیاسی، حاکمیت قانون، شفافیت، مشارکت سیاسی و … متشکل شد، امروز و پس از طی فراز و فرودهای بسیار، احیای این ارزش ها را در نگاه عاملان و حاملان خود لازم و ضروری می داند.

امروز اصلاح طلبان با درک ضرورت رجوع به این ارزش ها، سخن از «بازاندیشی گفتمانی» یا «نواندیشی گفتمانی» می زنند. بزرگان این جریان بر این باورند که باید ایستاد و یک بار دیگر اصول اولیه، اهداف، روش ها و مسیرهای طی شده این نظام اندیشه ای را مورد ارزیابی قرار داد، حتی اگر این بازاندیشی نیازمند دوری مقطعی از «قدرت» باشد.

اگرچه طیف های راست اصلاح طلبان با این ایده مخالف هستند و دوری از قدرت را به معنای محروم کردن خود از حقی قانونی برای حضور در قسمت های بالای هرم ساختار سیاسی می دانند، ولی کمتر کسی در این جریان ضرورت بازبینی و ارزیابی دوباره اصول اصلاح طلبی را انکار می کند.

به این واسطه گزاره هایی چون تقویت پیوندها با جامعه مدنی، احیای سرمایه اجتماعی، نمایندگی حداکثری مطالبات مردم، گفت و گو با مردم، مشارکت، قانون مداری، شفافیت و … را می توان در کلیدواژه های پرتکرار این روزهای اصلاح طلبان یافت.

از توسعه‌سیاسی تا رایزنی با نهادهای حاکمیتی، از جامعه‌مدنی تا بازسازی اعتماد عمومی

علاوه بر توجه به اصول اولیه، اقتضائات زمانی و شرایط امروز جامعه، به مسایل مورد توجه اصلاح طلبان گستردگی بیشتری بخشیده است.

کیفیت حضور در انتخابات، یکی از مسایل مورد توجه این روزهای اصلاح طلبان است که خود پای بحث های دیگری چون نظارت استصوابی، گفت و گو با شورای نگهبان، شفافیت، قانون مداری و .. را به میان آورده است.

چگونگی مواجهه با انتخابات، مباحثی چون «مشارکت بی قید و شرط» و «مشارکت مشروط» را در میان دو طیف اصلاح طلبان ایجاد کرده است. هرچند پیش از این بحث های دیگری چون «تحریم انتخابات» و «قهر با صندوق رای» در این جناح در میان بود، اما به نظر می رسد امروز همه اصلاح طلبان بر سر مشارکت در انتخابات به اتفاق رای رسیده اند و این، کیفیت و نحوه مشارکت است که محل بحث و نظر قرار دارد.

مشارکت مشروط هم اگرچه در این جریان تعاریف و مولفه های متفاوتی دارد، ولی اغلب اصلاح طلبان بر این نظر متفقند که باید در گام نخست با هویت مستقل و به صورت حداکثری در انتخابات ثبت نام کنند و از آن پس، کیفیت و نحوه بررسی صلاحیت نامزدها در شورای نگهبان است که مسیر پیش روی اصلاح طلبان برای مشارکت در انتخابات را معین می کند.

«نظارت استصوابی» یکی دیگر از کلیدواژه های پرتکرار این روزها در اردوگاه اصلاح طلبی است. ضرورت های غلبه بر محذورات ناشی از نظارت استصوابی برای مشارکت حداکثری در انتخابات، مسایلی چون «گفت و گو با حاکمیت» یا «گفت و گو با نهادهای بالادستی» را در دستور کار اصلاح طلبان قرار داده است.

در سطحی فراگیرتر از آن، اصلاح طلبان «گفت و گوی ملی» را هم برای ایجاد تعامل و تفاهم میان جریان های سیاسی و حاکمیت پیش می برند تا با ایجاد فضایی آرام و بی تنش و عاری از سوءتفاهم، زمینه های ورود و کنشگری خود در عرصه سیاسی را فراهم کنند.

در سطحی دیگر، اصلاح طلبان از ضرورت های «گفت و گو با مردم» و بیان مقدورات و محذورات خود در عمل به وعده ها برای احیای «اعتماد عمومی» و باسازی «سرمایه اجتماعی» خود سخن می گویند. بزرگان اصلاح طلبی علاوه بر این معتقدند سخن گفتن دولت روحانی و فراکسیون امید که مورد حمایت اصلاح طلبان بوده اند با مردم و بیان مقدورات و محذورات عملکردشان می تواند اعتماد و سرمایه اجتماعی این جریان را بازسازی کند.

در همین ارتباط، اصلاح طلبان احیای نقش پیشین خود یعنی «نمایندگی مطالبات اکثریت مردم» را در نظر دارند. همچنین بر ضرورت توجه به مسایل و مطالبات روز جامعه چون «عدالت اجتماعی» و «مبارزه با فساد» در جریان پوست اندازی و بازاندیشی گفتمانی خود تاکید می کنند. این در حالی است که چنین مفاهیمی طی سال های اخیر و اکنون بیشتر در شعارها و گفتمان رقیب یعنی اردوگاه اصولگرایی جایگاهی برجسته داشته و دارد.