نقدی بر بَرساختِ پدیدارهای سطحی بجای مسائل اجتماعی واقعی استان

چند نکته درباب توسعه نیافتگی در خوزستان؛
نقدی بر بَرساختِ پدیدارهای سطحی بجای مسائل اجتماعی واقعی استان

*مهدی مکارمی
دانشجوی دکتری جامعه شناسی اقتصادی و توسعه دانشگاه تهران

۱- در واکاوی توسعه نیافتگی استان، تاکنون تحلیل های مبتنی بر ساخت اقتصادی جامعه خوزستان و همچنین موانع غیراقتصادی توسعه، ارائه شده و بحث های مختصری نیز صورت گرفته است اما متاسفانه آنگونه که باید، شاهد پژوهش های مفصل(چه مبتنی بر نظریه های کلان توسعه و چه مطالعات جامعه شناسانه تفهمی) نبوده ایم و جا دارد جامعه ی دانشگاهی استان، در این زمینه گام های مثمرثمری بردارد. البته حکایت توسعه نیافتگی، حکایتی ملی است ولی تردیدی نیست در کنار مولفه های کلان موثر بر توسعه نیافتگی ایران، با مقایسه میان استان های مختلف و خوزستان می توان به گزاره ها و نتایجی در باب توسعه نیافتگی در استان دست یافت.

۲- باید درباره توسعه نیافتگی در خوزستان گفتگو کرد. آن را به موضوع بحث و تبادل نظر و مطالعه تبدیل نمود. بعبارتی آنرا به “مساله ای اجتماعی” تبدیل کرد تا از رهگذر پذیرش آن بعنوان مساله اجتماعی، نخبگان، مدیران و خودِ جامعه به آن بپردازند و گفتمانی توسعه گرایانه بر سپهر سیاسی، اجتماعی و رسانه ای استان سایه بیفکند. در عرصه ی عمومی جامعه باید درباره توسعه گفتگو شود تا زمینه برای وفاقی عمومی بر سر آن فراهم بشود.

۳- یک خطر امروز عرصه عمومی جامعه خوزستان را تهدید می کند؛ جابجایی در اولویت ها و برساختِ موضوعات و پدیدارهای سطحی، غیرمهم و پیش پاافتاده به عنوان مساله ی اجتماعی مورد بحث روز، و خلق شبیه سازی شده(و یا جایگزین شده ی) فراواقعیت بجای واقعیت اجتماعی.
گرچه به ایده ی ژان بودریار جامعه شناس و فیلسوف فرانسوی درباره رسانه ها که بنظر می رسد توجهی به نقش تعاملی و آگاهی بخش و اثرگذار رسانه در درک واقعیت های اجتماعی ندارد، نقد وارد است اما نمی توان از این واقعیت غافل شد که بخشی از تولیدات رسانه ایِ(غالبا در عرصه فضای مجازی) امروز خوزستان، در واقع شبیه سازی ها و برساختِ فراواقعیت هایی است که جای مسائل اجتماعی واقعی خوزستان را می گیرد، موضوعاتی که به تعبیری بودریاری، خاستگاه شناختی باژگونه از واقعیت اند و در این هفته ها و ماههای اخیر بارها این فضا را در دنیای شبکه های مجازی در استان شاهد بوده ایم.
به نظر بودریار، نمایش رسانه ای جنگ ویتنام، ادامه ی جنگ واقعی بود که در آن تلاش می شد از سویی بخش هایی از پروژه جنگ را تعدیل و از سوی دیگر آمریکا را پیروز قطعی آن معرفی کند. در جنگ خلیج فارس هم رسانه ها درصدد تثبیت و ایجاد تضمین تداوم هژمونی آمریکا از طریق روایت های آماده و تدوین شده بودند. بودریار، رسانه را ابزار شبیه سازی فراواقعیتی می داند که زیست جهان انسانی را دچار تغییرات جدی نموده بگونه ای که رسانه توانایی خلق هرآنچه خوشایند مراکز قدرت است را دارد.

۴- عرصه عمومی در خوزستان باید سرزنده و پویا شود و اجازه ندهد مسائل سطحی، چیپ و دم دستی به کمک ابزار فضای مجازی بعنوان مسائل مهم روز خوزستان برساخت شوند. این نوعی کلاهبرداری از جامعه است که با خلق و برساخت چنین پدیدارهایی بعنوان مساله ی اجتماعی، سیاسی، اقتصادی و…، مطالبات و خواسته های اصلی و مهم جامعه به فراموشی سپرده شده و لاجرم نوعی شومن شیپ گرایی، جای پاسخگویی در برابر مطالبات واقعی جامعه خوزستانی را بگیرد.
بنظر من کلاب هاوس گرچه نخبه گرایانه به نظر می آید اما در جامعه ای که محروم از تشکل نهادهای مدنی و سیاسی قوی و موثر است، شاید بتوان بعنوان یک پیشنهاد در ابتدای مسیر گفتگو درباره توسعه آنرا مورد تامل قرار داد و با استفاده از آن، کنشی ارتباطی را شکل داد تا نخبگان جامعه درباره مسائل واقعا مهم خوزستان گفتگو کنند و در گام های بعد یا شاید حتی همزمان در عرصه ای عمومی تر بدانها بپردازند. می توان درباره اش بیشتر بحث، بررسی و اندیشه کرد‌.